preventiehiërarchie
Combineren en optimaliseren.
Wat is de preventiehiërarchie?
De preventiehiërarchie is een rangschikking van de verschillende soorten maatregelen die men kan toepassen op een gevaar. Deze worden gerangschikt op basis van hun effectiviteit in het verminderen (of zelfs verwijderen) van het gevaar.
Deze hiërarchie is een kritiek deel van de redenering die wordt toegepast binnen preventie: het elimineren van gevaar is altijd beter dan het verminderen van gevaar.
De redenering van de preventiehiërarchie
We weten dus dat het elimineren van het gevaar altijd de beste optie is – maar dit is helaas zelden toepasbaar in de realiteit.
De bron van het gevaar is vaak kritiek in het bedrijfsproces: het is niet haalbaar om heftrucks, reachtrucks, lasersnijders, CNC-apparaten, lastoestellen, … aan de kant te zetten als deze een belangrijke rol spelen binnen de uitgevoerde activiteit.
Daarom voorziet de hiërarchie een lijst met verschillende categorieën die men één voor één afgaat op zoek naar toepasbare oplossingen. Het concept is simpel: Hoe hoger de maatregel in de hiërarchie valt, hoe ‘beter’.
Let wel op - een hoger niveau sluit een lager niveau niet uit.
een mengeling uit verschillende categorieën maakt uw beleid sterker!
De niveaus van de preventiepiramide
De verschillende lagen van de piramide betreffen verschillende categorieën van maatregelen.
Een ervaren preventieadviseur heeft deze structuur meestal in grote mate geïnternaliseerd, maar toch kan het waardevol zijn om de verschillende opties neer te schrijven en ze onder te verdelen in deze categorieën om zo tot de optimale beslissing te komen.
We beschrijven de verschillende lagen, en geven concrete voorbeelden uit de praktijk.
Niveau 1: Eliminatie van het gevaar
Dit is de gulden standaard als het op preventie aankomt: het geheel elimineren van het gevaar.
In de praktijk verdwijnt het gevaar vaak samen met de bron – er wordt gewoon niet meer gewerkt met een bepaald middel of gereedschap, of het gevaarlijke proces wordt compleet verwijderd uit de bedrijfsactiviteit.
Denk maar aan het niet meer gebruiken van allerlei gevaarlijke materialen: asbesthoudende materialen zijn verboden, bijtende oplosmiddelen bij het reinigen van werkmaterialen, chemische onkruidverdelgers voor onderhoud, …
Het elimineren van het risico/gevaar is ideaal, maar helaas niet altijd haalbaar.
Niveau 2: Substitutie van het gevaar
Als het niet haalbaar is om het gevaar compleet te verwijderen, is substitutie meestal een goed begin.
Het klinkt misschien ingewikkeld, maar het is niet meer dan een duur woord voor “vervanging”.
Men gaat op zoek naar een ander werkmiddel met gelijkaardige werkingseigenschappen maar zonder of met een minder negatieve veiligheids- en gezondheidsimpact.
Dit kan zo simpel zijn als het vervangen van een open snijmes met een speciaal ontworpen mes met een verborgen snijvlak voor het openen van dozen.
Nu asbesthoudend isolatiemateriaal verboden is, werd ook hier hier aan vervanging gedaan. Er zijn allerlei substituten op de markt zoals glaswol, rotswol, PUR/PIR schuim, gespoten isolatie…
Dit zijn allemaal minder schadelijke en veiligere alternatieven dan asbest, maar ze hebben ook andere unieke gevaren zoals inhalatiegevaar van stof, irritatie van de huid, of het gebruik van oplosmiddelen en lijmen bij spuitisolatie.
Substitutie betekent vaak dat het gevaar minder ernstig wordt of deels verdwijnt maar ook verandert.
zorg daarom dat je geen nieuw gevaar over het hoofd ziet!
op vlak van preventie?
Niveau 3: Collectieve beschermingsmiddelen
De volgende laag zijn de collectieve beschermingsmiddelen. Deze worden uitgebreid aangehaald in de Codex, boek IX Titel 1 waarin allerlei voorwaarden beschreven staan waar deze middelen aan moeten voldoen.
Concreet zijn dit technische middelen die een gevaar afschermen van personen. Denk aan een omkasting van een machine met bewegende onderdelen of hoge temperaturen, een afzuiginstallatie voor stof en ander materiaal, de opvang van straling in de X-Ray ruimte van een ziekenhuis, een leuning bij valgevaar.
De overkoepelende aard van deze bescherming is een groot voordeel – met één middel worden meerdere mensen beschermd: zo beschermt een afzuigapparaat iedereen in de bedrijfshal tegen ingeademd stof, en niet alleen de huidige gebruiker van bijvoorbeeld een zaagtafel of CNC-apparaat.
Deze middelen werken rechtstreeks op de oorzaak van het gevaar, zijn meestal permanent geïnstalleerd en vereisen geen actieve tussenkomst van de werknemer.
Niveau 4: Persoonlijke beschermingsmiddelen
Soms beschermt een collectief middel de omgeving, maar worden er toch nog werknemers blootgesteld aan een gevaar. Daarom beschrijft boek IX Titel 2 van de Codex uitgebreid de persoonlijke beschermingsmiddelen.
Het is belangrijk dat deze middelen aan de nodige technische eisen voldoen, regelmatig onderhouden of vervangen worden, aan iedereen vlot beschikbaar worden gesteld en effectief gebruikt worden waar ze nodig zijn.
Naast de bestaande collectieve beschermingsmiddelen zijn vaak bijkomende persoonlijke beschermingsmiddelen nodig.
Een omkasting beschermt de werknemers in een nabijgelegen kantoor van het geluid van een industriële installatie – maar toch moeten de operators die in de buurt komen gehoorbescherming dragen.
Er wordt ook veel met een mengvorm gewerkt: iedereen wordt bijvoorbeeld verwacht een helm en veiligheidsschoenen te dragen op de werkvloer, maar iemand die werkt met perslucht moet ook een veiligheidsbril en handschoenen dragen.
Combineer de unieke eigenschappen van collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen om de veiligheid te optimaliseren.
Het persoonlijke aspect is ook een zwaktepunt.
Ook al zijn de middelen aanwezig is het nog steeds aan de werknemer om deze consequent te gebruiken waar nodig. Daarom is het belangrijk om constant te sensibiliseren en een veilige houding aan te moedigen!
Niveau 5: Schadebeperkende maatregelen
Waar collectieve beschermingsmiddelen op voorhand worden aangebracht om schade te vermijden, worden schadebeperkende maatregelen pas toegepast als er inmiddels schade geleden is.
De insteek hier is dus niet het vermijden van schade, maar het beperken ervan. Daarom dat deze categorie zo laag in de ranglijst staat – de kerngedachte van de hiërarchie is preventie, niet het indammen van geleden schade.
Enkele concrete voorbeelden:
- Een EHBO-post om de schade van letsel te verminderen (bloedingen, brandwonden, schade van zuren/bijtende middelen)
- Strooi/absorptiekorrels om milieuschade in te perken (olielekken, brandstoffen, andere schadelijke stoffen)
- Een evacuatieplan bij calamiteiten (brand, explosie, contaminatie, …)
- Een brandblusser (dicht bij lasinstallaties, oplaadstations, zware apparaten, …)
Vergis je niet: schadebeperkende maatregelen hebben is enorm belangrijk.
Het is zeer goed om een complete, up-to-date EHBO set te hebben en getraind personeel om eerste hulp toe te dienen als dit nodig is.
Iedereen hoopt dat ze nooit een schadebeperkende maatregel nodig hebben - nét daarom is het zo belangrijk om ze te voorzien.
Deze kunnen een enorm verschil maken in de impact van een ongeluk.
Niveau 6: Signalisatie
Het laatste gereedschap in de preventie-kist: signalisatie.
Wanneer men alle andere niveaus doorlopen heeft (en meestal op die manier het gevaar al grotendeels heeft beperkt) is signalisatie ideaal om overgebleven risico aan te duiden.
Signalisatie kent enorm veel verschillende vormen – hier een paar voorbeelden:
- Aanduidingen voor valgevaar (zwart/geel of rood/wit gestreept)
- Pictogrammen over PBM’s (gehoorbescherming, helmplicht, …)
- Gevaarsborden (aanduiding van hoogspanning, pletgevaar, …)
- Aanduiding van “veilige” en gevaarszones (met groene/rode vlakken op de vloer)
Een goede signalisatie is enorm belangrijk voor de veiligheid van bezoekers en tijdelijke/nieuwe werkkrachten!
Signalisatie is niet alleen belangrijk voor de eigen werknemers: mensen die nog niet bekend zijn met de gevaren in uw bedrijf (zoals bezoekers, nieuwe werkkrachten of externen als inspecteurs en consultants) krijgen dankzij een uitgebreide signalisatie onmiddellijk duidelijkheid.
Combineren is de boodschap
Het is voor uw preventiebeleid zeer belangrijk om aan elke categorie de nodige aandacht te schenken.
Als eliminatie niet mogelijk is, werkt het in uw voordeel om zo veel mogelijk methodes en middelen in te zetten om het overgebleven risico/gevaar optimaal te minimaliseren.
Wees niet terughoudend in het vragen om hulp aan een externe expert – dit kan enorm veel tijd en moeite schelen omdat een ervaren preventieadviseur of veiligheidsconsultant steeds op de hoogte is van de laatste ontwikkelingen op vlak van maatregelen, middelen en het regelgevend kader.
Bronvermelding | meer informatie
Op zoek naar duidelijkheid?
Wat zijn alle mogelijke maatregelen? Welke middel rendeert het beste? Wat kost het aanbrengen van signalisatie? Hoeveel brandblussers moet ik voorzien? Wat moet ik allemaal laten keuren? Wie kan er veiligheidsopleidingen geven? Wat is een toolboxmeeting?
Prevom heeft oplossingen op maat:
Wij informeren u graag over de mogelijkheden!